Mniszek pospolity
(Taraxacum officinale L.) Mniszek jest miododajną byliną z rodziny astrowatych (Asteraceae). Jest on uznawany za chwast i występuje w rejonie od Morza Arktycznego do Morza Śródziemnego i Himalajów. W Polce mniszek rośnie na łąkach, polanach, pastwiskach, na przydrożach, w zaroślach i sadach.
Mniszek pospolity nazywany jest również mleczem i dmuchawcem, a to ze względu na swoją charakterystyczną budowę.
Mniszek pospolity to wieloletnia roślina zielna o grubym, mięsistym korzeniu. Dorasta do 40 centymetrów wysokości, wytwarzając rozetę z jasnozielonych, lancetowatych i ząbkowanych na brzegach liści. Ze środka tej rośliny wyrasta głąbik kwiatowy z pojedynczym koszyczkiem żółtych kwiatów. Owocem dmuchawca jest silnie wydłużona niełupka opatrzona kulistym puchem. Kwitnie on od maja do lipca, a gdy kwiatostan przekwitnie, przypomina puchową kulę, w której znajduje się około 150 nasion, które samoistnie rozsiewa wiatr. Mniszek nazywany jest również mleczem, ponieważ cała roślina wydziela intensywnie biały sok mleczny.
Surowcem leczniczym i kosmetycznym pozyskanym z mniszka pospolitego jest korzeń mniszka wraz z zielem, kwiatem i liśćmi.
Zbiór korzeni przeprowadza się późną jesienią, natomiast kwiatostany mniszka zrywa się jeszcze nie całkiem rozwinięte, natomiast liście jasnozielone i młode. Prawidłowo wysuszony surowiec mniszka zachowuje swoją naturalną barwę, to znaczy kwiaty są intensywnie żółte, a korzenie po złamaniu pozostają białe z żółtawym środkiem.
Mniszek pospolity spotykany jest niemal na każdej łące, ale czy wiemy o cennych składnikach, jakie ma ta roślina?
Sok mleczny znajdujący się w całej roślinie zawiera jako podstawowy związek czynny taraksacynę. W korzeniach wykryto inulinę, fruktozę, kwasy organiczne, garbniki, a także wonny olejek eteryczny. Liście i kwiaty mniszka bogate są w żółte barwniki ksantofilowe, flawonoidy oraz sole mineralne (m.in. potas, siarkę i krzem). Mniszek pospolity zawiera również znaczne ilości witaminy C oraz witaminy A, których to stężenie jest większe niż w marchwi. Korzenie i ziele mniszka zawierają stymulatory biogenne, podobne do tych znajdujących się w liściach aloesu.
Lecznicze właściwości mniszka potwierdzono w licznych badaniach farmakologicznych.
Mniszek posiada pobudzający wpływ na wytwarzanie żółci przez wątrobę oraz ułatwia jej przepływ przez drogi żółciowe do dwunastnicy. To dlatego przetwory z surowca stosuje się w schorzeniach powodujących uszkodzenie wątroby, a zwłaszcza w stanach po przebytej żółtaczce. Przetwory zalecane są również w obrzękach spowodowanych problemami z krążeniem krwi, reumatyzmie oraz w początkach cukrzycy. Związki czynne mniszka mają korzystny wpływ na czynność wydzielniczą trzustki, dodatkowo działają moczopędnie poprzez zwiększenie przesączania w kłębkach nerkowych.
Mniszek pospolity jako dermokosmetyk.
Zawarte w mniszku witaminy przyspieszają bliznowacenie i gojenie się ran, niwelują stany zapalne i leczą blizny potrądzikowe. Mniszek zalecany jest także w schorzeniach skórnych, szczególnie u dorastającej młodzieży w zwalczaniu trądziku i łojotoku. Jako dermokosmetyk całe ziele polecane jest do pielęgnacji włosów, ponieważ kompleksowo odżywia włosy dzięki zawartości krzemu i cynku, co sprawia, że są one wyjątkowo bujne i lśniące. Dodatkowo działa przeciwłupieżowo i przeciwłojotokowo na skórę głowy.
Zielony napój z liści mniszka działa jako środek witaminizujący, poprawiający koloryt i stan cery, ale nie dlatego jest on tak popularny w kosmetologii.
Znane nam są również właściwości przeciwutleniające mniszka pospolitego. Wodne ekstrakty z jego kwiatów skutecznie hamują powstawanie wolnych rodników, a dzięki takiemu działaniu mniszek stosowany jest do produkcji kosmetyków przeciwzmarszczkowych i ujędrniających. Skutecznie regenerują one cerę dojrzałą i zmęczoną. Zewnętrznie wyciągi z mniszka i świeży sok działają regenerująco na skórę. Sok z mniszka rozjaśnia przebarwienia skóry i likwiduje piegi. Przemywanie skóry twarzy odwarem z korzeni ujędrnia ją i sprawia, że nabiera ona ładnego promiennego wyglądu i miodowego koloru.
Mniszek pospolity zwiększa odporność organizmu i jest silnym środkiem immunoregulującym.
Mniszek pobudza wytwarzanie interferonu, substancji o silnych właściwościach przeciwwirusowych. W wodnych ekstraktach z liści obecne są substancje fitochemiczne, które silnie wspomagają walkę z drobnoustrojami, co może posłużyć jako uzupełnienie antybiotykoterapii. Syrop z kwiatów mniszka ma korzystny wpływ w leczeniu nieżytów gardła, jamy ustnej i stanów zapalnych oskrzeli z uporczywym kaszlem. W warunkach domowych mniszek może mieć zastosowanie jako środek poprawiający przemianę materii i pobudzający apetyt.
Mniszek pospolity, skąd wzięła się jego nazwa?
Nazwa rośliny Taraxacum officinale najprawdopodobniej wzięła się od greckich wyrazów „taraxis” i „akeomai”, co w wolnym tłumaczeniu oznacza „zapalenie do wyleczenia”. Polska nazwa mniszek pochodzi od łacińskiego określenia „caput monachi‘’, ponieważ po zdmuchnięciu dojrzałych owoców pozostaje nagie dno koszyczka, co przypomina ogoloną i otoczoną resztką włosów głowę mnicha. Anglojęzyczna nazwa „dandelion’’ została wymyślona przez XV wiecznego chirurga, który porównał liście rośliny do zębów lwa.
Mniszek pospolity na kartach historii.
W XVI wieku niemiecki lekarz i botanik Leonhart Fuchs opisał zastosowanie mniszka w leczeniu dny moczanowej, biegunki, chorób pęcherza, śledziony i wątroby. Słowianie używali go do usuwania plam wątrobowych. W XVI wieku był popularnym środkiem przeciwgorączkowym, stosowanym przy chorobach zakaźnych i schorzeniach żołądkowych. Zewnętrznie świeże liście przykładano na rany cięte i czyraki. Mniszek do chwili obecnej jest popularnym lekiem w medycynie ludowej, jako środek przeciwkaszlowy i przy problemach z nieprawidłową przemianą materii i schorzeniach skórnych.