Ostropest plamisty
(Silybum marianum L. Gaertner) Ostropest plamisty występuje w Europie Południowej od Pirenejów po rejon Morza Czarnego i Kaukazu. Ostropest jest rośliną stepów, należy do tzw. biegusów stepowych rozsiewanych anemochorycznie, czyli za pomocą ruchów powietrznych. Roślina ta skutecznie zadomowiła się również w Ameryce i Australii. W Polsce uznawany był za chwast ogrodowy, ale coraz częściej występuje w uprawach zielarskich.
Ostropest jest również rośliną ozdobną, a jego kolczaste kwiatostany stanowią oryginalną dekorację suchych bukietów.
Ostropest plamisty należy do rodziny astrowatych (Asteraceae), jest to roślina jednoroczna niekiedy dwuletnia, silnie kolczasta o łodydze dorastającej do 1,5 metra. Liście ostropestu są szerokoeliptyczne, ząbkowane i kolczaste z siecią szerokich, białych plam. Kwiaty mają fioletowopurpurową barwę i rurkowaty kształt, a jego owocem jest duża, owalna i lśniąca niełupka z żółtoszarym puchem.
Ostropest plamisty kwitnie w lipcu i sierpniu, to wtedy dojrzewają jego cenne owoce.
Uprawa ostropestu plamistego nie sprawia większych trudności. Do celów leczniczych z końcem sierpnia lub wrześniu zbiera się dojrzałe koszyczki, następnie suszy, młóci i odwiewa. W taki sposób otrzymuje się owoc ostropestu (Fructus Silybi mariani). Owoce po oddzieleniu aparatu lotnego stanowią materiał siewny oraz surowiec do wyrobu cennego oleju.
Ostropest plamisty znany był już w starożytności.
Odwary z owoców stosowano na wszelkie schorzenia wątroby oraz przy żółtaczce. W średniowieczu wychwalany przez św. Hildegardę znalazł zastosowanie w medycynie ludowej i homeopatii. Olejek z ostropestu plamistego stosowano do masażu zmęczonych nóg, przy zaburzeniach krążenia i żylakach kończyn dolnych. Niezwykłą popularnością cieszył się on na przełomie XVII i XVIII w Europie Środkowej szczególnie w Prusach.
Ze względu na cenne składniki zawarte w ostropeście, coraz częściej spotyka się go w uprawach zielarskich.
Głównym składnikiem, dla którego uprawiany jest ostropest, są flawonolignany: sylibina, sylikrystyna i sylidiamina. Związki te zawarte są w owocach i noszą wspólną nazwę sylimaryna. Ponadto w składzie ostropestu znajdziemy śluz, histaminy, kwasy organiczne, witaminy C i K, białka, cukry oraz tłuszcz z dużą ilością kwasu linolowego. To naprawdę niesamowity skład jak na jedną roślinę.
Działanie wewnętrzne ostropestu na nasz organizm jest bardzo szerokie.
Podaje się go przy braku łaknienia, wzdęciach czy odbijaniu. Skutecznie łagodzi on migreny oraz nieprzyjemne skutki choroby morskiej i lokomocyjnej. Niektóre składniki owoców ostropestu poprawiają nawet apetyt, poprzez zwiększenie wydzielania soku żołądkowego.
Ostropest plamisty to niezwykła roślina, której na pewno nie powinno zabraknąć w codziennej pielęgnacji skóry dojrzałej i skłonnej do przesuszania.
Z nasion ostropestu otrzymujemy olej bogaty w witaminy K i C, sole mineralne i cenny kwas linolowy. Preparaty kosmetyczne na bazie oleju z ostropestu zawierają do 1% sylimaryny. Działają przez to antyoksydacyjnie, skutecznie regenerują uszkodzenia skóry spowodowane promieniowaniem UVA i UVB. Preparaty te są niezastąpionym składnikiem kremów przeciwzmarszczkowych i głęboko nawilżających. Związki chemiczne sylimaryny stymulują proliferację keratynocytów, produkcję kolagenu typu I i elastyny, co świadczy o cennym działaniu przeciwstarzeniowym.
Olej z ostropestu skutecznie łagodzi stany zapalne skóry.
Maści z sylimaryną przyśpieszają gojenie się ran i efektywnie leczą rozległe rumienie skórne. Zawarty w kremach surowiec ma również działanie wybielające, ponieważ obniża poziom melaniny w skórze. Regularnie stosowany widocznie rozjaśnia cerę i skutecznie ją regeneruje. Dodatkowo owoce ostropestu wykazują aktywność przeciwbakteryjną i przeciwgrzybiczą.
Nasiona ostropestu zawierają również bardzo dużo w witaminy E.
Witamina E jest naturalnym antyoksydantem i skutecznie zmniejsza ryzyko wystąpienia chorób układu krążenia. Bardzo ważne jest również działanie odtruwające sylimaryny i jej zdolności ochraniania miąższu wątroby i nerek przed wpływem trucizn np. etanolu, toksyn czy muchomora sromotnikowego. Ostropest zalecany jest w marskości wątroby oraz przy jej uszkodzeniach spowodowanych nadużywaniem alkoholu i nieodpowiedniej diecie. Preparaty na jego bazie podaje się także w okresie rekonwalescencji, po przebytej żółtaczce zakaźnej.
Zawarte w wyciągach z owoców ostropestu flawonoidy wzmacniają ściany naczyń krwionośnych i powodują niewielki skurcz mięśni gładkich.
Wyciągi zmniejszają krwawienia wewnętrzne, również te z kobiecych dróg rodnych. Zalecane są one kobietom przy przedłużających się, bolesnych miesiączkach. Wyciągi z ostropestu plamistego możemy również stosować przy krwawieniach z nosa, jelita grubego i żylaków odbytu.
Ostropest plamisty swoją łacińską nazwę Silybum zawdzięcza greckiemu botanikowi i lekarzowi Dioskurydesowi.
Natomiast nazwa gatunkowa ostropestu, marianum, pochodzi podobno od Matki Boskiej. Według legendy, gdy Maryja karmiła dzieciątko w szopie, krople mleka upadły na ostropest i od tego czasu roślina ma białe plamy na liściach. Przez setki lat uważano przez to ostropest za roślinę niemal świętą i naznaczoną przez Boga.
Ludowe książki kucharskie podają liczne przepisy na dania przygotowane z ostropestu.
Świeże, młode liście ostropestu mogą zastępować w kuchni szpinak, młode zaś łodygi przyrządza się identycznie jak szparagi, oczywiście po wcześniejszym namoczeniu w wodzie i obraniu ze skórki. Gotowane pąki kwiatowe mają zbliżony smak do karczochów, a kwiaty ostropestu służą jako jadalna dekoracja wykwintnych dań. Prażone nasiona z powodzeniem